Më 18 gusht të 1850 u nda nga jeta në moshën 51 vjeçare shkrimtari, dramaturgu, kritiku letrar dhe i artit, eseisti, gazetari dhe botuesi i shquar francez Honoré de Balzac. Me këtë rast, gazeta “L’Événement” ka botuar, të martën e 20 gushtit 1850, në ballinë, një shkrim mbi momentet e fundit të gjeniut francez, ndarjen nga jeta dhe homazhin për të, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Nga Aurenc Bebja*

Vdekja e Balzakut

“Nuk bëhet fjalë sot për shëtitjet e Presidentit të Republikës dhe për të ditur nëse ky gjyqtar do ose nuk do të shqiptojë në fjalimet e tij fjalët: Republikë dhe Liri. Këto tema bisede ose të parit të Parisit mund të jenë të mira, në kohë pushimesh parlamentare, kur politika e drejtuesve tanë pushon, dhe veçanërisht kur mendimi i Francës hesht. Por sot, një lajm i dhimbshëm dhe mizor do të ulërasë më fort dhe më gjatë sesa këto tinguj të kotë në të gjitha mendjet dhe zemrat. Vendi sapo ka humbur një nga njerëzit e tij të vërtetë dhe seriozë; një nga mendjet (dritat) e kohës sonë sapo është shuar: Z. de Balzac vdiq këtë natë. Kanë kaluar muaj, madje vite, që kur bisedimet e turmës përsërisnin emrin e tij. Sidoqoftë, faktet e Parisit të disa gazetave informuan publikun, disa javë më parë, se shëndeti i Z. de Balzac u dha miqve të tij një ankth serioz. Pastaj biseduam për diçka tjetër, ligjin e pullës mbi romanet seriale ose censurimin e teatrove që tani e tutje do të godiste “Të Trembëdhjetët” ose “Vautrin”. Por sot që Evropa sapo ka humbur këtë shkrimtar të pakrahasueshëm, kjo orë të paktën është e tija, vdekja po ia jep. Kështu që heshtni, z. L. Bonaparte dhe z. de Chambord. Fshihuni, z. Thiers dhe z. Baroche. Lëreni të kalojë, deputetë dhe princa të çdo lloji, vajtimin kombëtar, vajtimin universal të njërit prej përfaqësuesve të shekullit, të njërit prej princërve të mendimit. Na vjen shumë keq nëse ky moment i vetëm i vdekjes së tij jehon më shumë se tërë jeta juaj! Na vjen shumë keq nëse, përballë një humbjeje të tillë dhe keqardhjes ndaj një gjeniu të tillë, të gjitha ngjarjet tuaja dhe të gjithë burrat tuaj duken kaq të vegjël! Disa mbase do të ngushëllojnë veten duke deklaruar shkallën tonë të proporcionit të ekzagjeruar. Sa keq për ta! Kjo është masa e vitit 1850.

Këtu janë detajet që kemi qenë në gjendje të mbledhim në ditët e fundit të z. de Balzac. Rreth tetëmbëdhjetë muaj më parë z. de Balzac u largua nga Parisi, tashmë i sëmurë. Ai u kthye atje tre muaj më parë, i prekur fatalisht nga sëmundja. Megjithatë, ai u kthye atje për të shëruar veten në mënyrë që të ishte i lumtur: ndërkohë, ai më në fund kishte mundur të realizonte ëndrrën e jetës së tij, ai ishte martuar në Rusi me atë të cilës tashmë i kishte kushtuar “Serafitin” dhe që i kishte sjellë, shumë më tepër sesa një pasuri princërore, ngushëllimin dhe butësinë që duhej t’i lehtësonin në vitet e tij të fundit punën mbinjerëzore që po bënte.

Në Paris, në Champs-Elysées, rruga Fortunée, në një pallat të vogël të mbingarkuar me mrekulli dhe kryevepra arti, të gjetura, të mbledhura, gati të krijuara prej tij, në këtë parajsë të vërtetë, për vite të gjata dhe të mundimshme, mendimtari i palodhur dhe i fuqishëm i kishte dhënë takim shpresës së tij. Këtu erdhi vdekja e paralajmëruar për ta marrë këtë mëngjes. Udhëtimi ishte i vështirë për z. de Balzac. Katër mjekë, përfshirë Dr. Louis, të thirrur për konsultë, e gjetën atë duke vuajtur nga hipertrofia e zemrës, e cila tashmë ishte avancuar mirë. Përpjekjet e tyre duhej të kufizoheshin të ruanin në rajonet e poshtme infiltrimin e hidropizisë. Sëmundja e gjatë dhe e egër u zvarrit kështu, ditë e net, me disa alternativa dhe disa shpresa. Guximi, sigurisht që nuk i mungonte pacientit të lavdishëm! Por, disa ditë më parë, një absces shpërtheu në këmbën e majtë. Ishte dekompozimi i gjakut që po fillonte. Kirurgu Roux kreu operacionin, i cili ishte i suksesshëm dhe nga i cili ai ende priste rezultate të mira. Kjo pritje u zhgënjye me heqjen e aparatit, e cila zbuloi fillimin e gangrenës, operacioni duhej të ribëhej. Por aparati i dytë, i hequr pardje, tregoi vetëm një plagë të kuqe, të thatë dhe të nxehtë. Spekulimet nuk kishin arritur të ecnin në rrjedhën e tyre. Z. de Balzac ishte i humbur. Gruaja e tij dhe vjehrri i tij trokitën në dyert e të gjithë mjekëve dhe kirurgëve në Paris… Shkenca e deklaroi veten të pafuqishme për të shpëtuar gjeniun. Pas këtij martirizimi të gjatë, dje në mëngjes, e diel, në orën nëntë, pacienti i shquar ndaloi së foluri. Prifti i Saint-Philippe-du-Roule, i thirrur nga zonja de Balzac, erdhi për t’i bërë lutjet e fundit. Z. de Balzac, me kokën e tij të fortë dhe inteligjente të lodhur nga sëmundja, i bëri një shenjë priftit që ai e kuptonte dhe që ai e falënderonte. Në orën njëmbëdhjetë, motra e tij erdhi për t’i prekur dorën e tij, ai u përgjigj përsëri ndaj kësaj prekje. Kjo ishte shenja e fundit e njohurive që dha kjo inteligjencë kaq e lartë dhe kaq krenare. Agonia filloi.

Ajo zgjati tërë ditën.

1. de Balzac vdiq gjatë natës.

Thjesht do të shtojmë një fjalë.- Nuk është në këtë moment të parë të emocioneve që mundemi, që ne duhet të vlerësojmë dhe të masim punën e pamasë të këtij vëzhguesi dhe këtij mendimtari, i cili do të jetë ndër tre ose katër artistët më të mëdhenj të kohës sonë. Le të shprehim vetëm një keqardhje mizore: cilado masë, sado e plotë të jetë tashmë, kjo punë është e papërfunduar. Ky ishte mendimi i mprehtë, i cili, në ditët e tij të fundit, e torturoi z. de Balzac më shumë sesa abscesi i tij. Ai kishte grumbulluar, gjatë këtyre dy viteve të fundit, materiale, ide, veprime, të mjaftueshme për të ndërtuar, gjallëruar, populluar po aq libra sa ato që ai kishte botuar tashmë. Kjo është ajo që na vjedh vdekja duke e marrë këtë tru (mendje) të tejmbushur me pasuri!

Një mendim tjetër jo më pak plot hidhërim dhe indinjatë, dhe ky, pasi vë në dyshim dhe akuzon atë që mund të përgjigjet, ne do ta lëmë të bjerë me gjithë peshën e tij në mediokritete të sheshta dhe dëshirat e ulëta që dërrmon: Z. de Balzac vdiq pa qenë pjesëtar i Akademisë. Tri herë u prezantua. Dy të parat, mori vetëm një votë, atë të Z. Victor Hugo; të fundit, katër vota: ato të Zotërinjve de Lamartine, Victor Hugo, de Vigny dhe Empis.

Varrimi i z. de Balzac do të bëhet me siguri nesër. Shoqëria e njerëzve të letrave, shoqëria e autorëve dramatikë, drejtuesit e shkollave, magjistratët, punëtorët, ushtarët, të gjithë ata që punojnë, mendojnë, jetojnë, do të jenë atje; siç tha Lafayette në varrimin e Benjamin Constant, të gjithë do të kenë të drejtë të jenë atje, të gjithë-përveç Institutit.”/kohajone/